Gottfried Leibniz

Cèṭa'an:Infobox orang Gottfried Wilhem Leibniz otabâ è'èjhâ mènangka Leibnitz otabâ von Leibniz (1 Juli ( 21 Junè mènorot tarèkh kalènḍer Julian) 1646 - 14 Nopèmber 1716) èngghi panèka sèttong filsuf Jèrman katoronan Sorbia bân asalla ḍâri Sachsen. Èpon otamana èkennal karana ngartè Théodicée jhâ' manossa oḍi' ḍâlem dhunnya sè palèng bhâghus karana dhunnya èghâbây bân pangèran sè samporna. Paham Théodicée panèka dhâddhi kasohor sabâb èkritik èḍâlem buku Candide serratanna Voltaire.

Salaèn filsuf, Leibniz panèka èlmowân, matematikawan, diplomat, fisikawan,sajarawan, bân doktor ḍâlem hokom dhunnya bân hokom gârèja. Èpon èangghep mènangka roh universitas è jhâmanna bân aropa'aghi sala sèttong filsuf sè palèng anḍi' pangaro è abad ka-17 bân ka-18. Dhurrunna ḍâ' subyèk sè sanget lowas kasebbar è bânnya' jurnal bân apolo-èbuwân sorat bân serradhân manuskrip sè sadhâjâna ghi' ta' èpaterbi'. Kantos samangkèn ghi' sobung èdisi sè lengkap ḍâri serradhân-serradhân Leibniz bân kalabân panèka laporan lengkap ḍâri prestasina ghi' ta' bisa èlakonè.

Leibniz bhâbhâr è Leipzig bân sèdhâ è Hannover.

Riwâyat oḍi'na kalabân bâtara

Kalakowanna Leibniz kalabân bâtara akadhiyâ èbâbâ panèka:

• 1646-1666: taon-taon formatif
• 1666-1674: otamana alako ḍâ' Kurfürst Mainz, Johann Philipp von Schönborn, bân mentrina, Baron von Boineburg.
• 1672—1676: oḍi' è Paris, bân aghâbây ḍuwâ' perjhâlânan pentèng ka London.
• 1676—1716 ngabdhi ḍâ' kalowarga panjhi Hannover.
• 1677—1698: dhâddhi punggawa, lu-ghâllu ḍâri Johann Friedrich ḍâri Braunschweig-Lüneburg. Kamodiyân ḍâ' tarètanna, aḍipati, kamodiyân Kurfuerst, Emst August ḍâri Hannover.
• 1687—1690: mèyos kalabân lowas è Jèrman, Austria, bân Italia, aghâbây panelitian tentang buku sè èparènta bân Kurfürst tentang sajara kalowarga Braunschweig.
• 1698—1716: ngabdhi ḍâ' kurfurst Georg Ludwig ḍâri Hannover.
• 1712—1714: oḍi' è Wina. Èpèlè dhâddhi angghuta dèwan kakaisaran è taon 1713 bân Karl VI, Kaisar Romawi Soccè, è maligi Habsburg è Wina.
• 1714—1716: Georg Ludwig, salastarèna dhâddhi George I ḍâri Britania Raya, alarang Leibniz noro'è abâ'na ka London. Leibniz adhingghâl dhunnya ḍâlem kabâḍá'ân sè korang lebbi ètèlba.

Matematika

Sistem Linear

Leibniz nyoson koèfisièn sistem persamaan linèar ka ḍâlem sèttong matriks, ka'angghuy nyarè solusi ḍâri sistem kasebbhut manabi bâḍâ. Cara panèka kamodiyân èsebbhut èliminasi Gauss. Leibniz nyabâ' ḍhâsar hokom bân tèori dètèrminan, maskè matematikawan ḍâri Jeppang Seki Takakazu jhughân nemmo dètèrminan kalabân mandiri ḍâri Leibniz. karjâ-karjâna nojjhuwaghi pangètongan dètèrminan ngangghuy kofaktor. Pangètongan panèka ènyamaè rumus Leibniz. Èpon jhughân nemmo sistem persamaan linèar ngangghuy cara dètèrminan, sè samangkèn èsebbhut atoran Cramer.

Geometri

Rumus Leibniz ka'angghuy Cèṭa'an:Pi nyata'aghi akadhi èbâbâ panèka.

$1-\frac{1}{3}+\frac{1}{5}-\frac{1}{7}+\cdots =\frac{\pi }{4}.$

Leibniz nyerrat jhâ' bhângon lèngkerran "bisa ènyata'aghi sacara palèng jhimet kalabân dèrèt è attas, èngghi panèka agregat pecahan sè ètambâi bân èkorangè kalabân tè-ghântèan. Nangèng cara panèka ghun rapa' kalabân bânnya' suku, aghuna'aghi 10.000.000 suku ka'angghuy ngaollè Cèṭa'an:Sfrac sè bhenḍer kantos 8 kennengngan dèsimal.

Kalkulus

Leibniz asareng bân Newton, èangghep mènangka sè nemmo Kalkulus (kalkulus diferènsial bân integral). Mènorot buku catettan Leibniz, panemmowan anyar sè pentèng kadhâddhiyân è tangghâl 11 Nopèmber 1675, prappa'na Leibniz lu-ghâlluna ngangghuy kalkulus intègral ka'angghuy nyarè lowas è bâbâna grafik fungsi Cèṭa'an:Math. Èpon ngennalaghi sajumbla notasi sè èghuna'aghi kantos samangkèn, akadhiyâ tandhâ intègral Cèṭa'an:Math ($\int f(x)dx$) sè abâkkèlè S sè malanjhâng, ḍâri oca' latèn summa, bân Cèṭa'an:Math sè èghuna'aghi ka'angghuy diferènsial ($\frac{dy}{dx}$), ḍâri oca' latèn differentia.